Bijna twintig procent van alle mensen krijgt in het leven te maken met een angststoornis. Hoewel er nog weinig onderzoek naar is gedaan, hebben volwassenen mét autisme vaker te maken met angstklachten dan volwassenen zonder autisme. Bij kinderen en pubers met autisme komen angststoornissen tot wel veertig procent vaker voor dan bij leeftijdsgenoten zonder autisme.
“Mensen met autisme kunnen buitenproportionele angsten ervaren rondom het eten van nieuwe (voor hen onbekende) producten, waardoor zij maar zeer weinig producten durven eten en ARFID ontwikkelen”
Corrie Heslinga is eigenaar van Coaching & Trainingsbureau Twinpower en Autisme Centrum Groningen. Zij is re-integratieconsulent, trainer en coach en is gespecialiseerd in hoogfunctionerend autisme en hoogbegaafdheid. Ik ga met haar in gesprek over autisme en angststoornissen, iets wat vaak voorkomt in combinatie met ARFID.
“De verschillende angststoornissen zijn te onderscheiden in specifieke fobie, sociale angststoornis, paniekstoornis, agorafobie, gegeneraliseerde angststoornis en selectief mutisme”, begint Corrie haar uitleg. “Als je een angststoornis hebt, ben je óók bang in situaties die geen direct gevaar opleveren. Het gaat bij angststoornissen in alle gevallen om serieuze klachten die de kwaliteit van leven ernstig aantasten”, weet zij.
Angst voor verandering
Angsten treden vooral op tijdens onbekende situaties en worden veroorzaakt door angst voor veranderingen en verstoring van gewoonten en patronen. De klachten die horen bij angststoornissen zijn buitenproportioneel. “Ze verschillen wezenlijk van gewone emoties en hebben niets meer van doen met een normale reactie op de omgeving of gebeurtenis.”
Op het moment dat de angst overheerst, hebben mensen onder andere last van hartkloppingen, zweten, koude rillingen, duizeligheid, beven, benauwdheid, een vervelend gevoel op de borst, tintelingen of een doof gevoel in handen en/of voeten, droge mond, misselijkheid, maagpijn, braken of diarree, hoofdpijn, rood worden of flauwvallen.
“Doordat het systeem van mensen met autisme veel gevoeliger is voor angsten, kunnen deze de overhand gaan krijgen en het leven compleet ontregelen”
“Angst is een emotie, veroorzaakt door een waargenomen of vermeende bedreiging en leidt tot vermijding of ontwijking van de oorzaak”, legt Corrie uit. “Het is als het ware een aangeboren mechanisme dat ons beschermt en ervoor zorgt dat we alert zijn op mogelijk gevaar. De angst die wordt ervaren is niet altijd reëel.”
Mensen met autisme zijn in de basis sneller angstig, ook al is hier geen aanleiding toe. “De reden hiervan is de onduidelijkheid en/of onvoorspelbaarheid van een situatie”, aldus Corrie. “Doordat het systeem van mensen met autisme veel gevoeliger is voor angsten, kunnen deze de overhand gaan krijgen en het leven compleet ontregelen. Dit kan zelfs zo ver gaan dat iemand met autisme de deur niet meer uit durft, omdat hij of zij bang is voor mensenmassa’s. Beangstigende, stressvolle of vernederende gebeurtenissen maken het risico op het ontwikkelen van een angststoornis groter.”
ARFID
“Zo kan het zijn dat mensen met autisme buitenproportionele angsten ervaren rondom het eten van nieuwe (voor hen onbekende) producten, waardoor zij maar zeer weinig producten durven te eten en ARFID ontwikkelen”, weet Corrie. “Bij mensen met autisme lijkt er automatisch een weerstand op te treden voor alles wat zij als onbekend en nieuw beschouwen. Daarbij hebben ze vaak grote moeite met veranderingen en overgangssituaties. Dit komt omdat het autismebrein altijd wil weten waar hij aan toe is. Zij hebben dat overzicht nodig. Is dat er niet, dan gaat er automatisch een alarmsignaal af. Dat is als het ware een stukje kortsluiting in het brein, die in de eerste instantie altijd weerstand oproept.”
Er zijn situaties in het leven waarbij we niet weten wat er van ons wordt verwacht en hoe het zal gaan. “Dat is een onprettig gevoel, maar voor mensen met autisme is dit nog veel vervelender; de onwetendheid speelt hun parten en dat roept angstgevoelens op. Zij willen het liefst continu de controle over de situatie hebben. Angst is een heel heftige emotie, zeker voor iemand met autisme en daar kunnen ze zich niet zomaar overheen zetten. Alle goedbedoelde adviezen ten spijt.”
“Door het autismebrein worden angsten vele malen versterkt en is er een groter risico een angststoornis te ontwikkelen”
“Ieder mens is weleens bang”, legt Corrie uit. “We zijn normaal gesproken in staat deze angsten te relativeren en ons hier overheen te zetten. Waneer er sprake is van een angststoornis, heb je daar echter geen controle over. Door het autismebrein worden de angsten ook nog eens vele malen versterkt en lopen zij meer risico een angststoornis te ontwikkelen. De angst voor het onbekende neemt het over en ze zijn vervolgens niet meer in staat om te relativeren. Vaak heeft dit te maken met de onoverzichtelijkheid van het onbekende; zij moeten voor hun gevoel doorlopend over grenzen gaan.”
Er is volgens de DSM-5 sprake van een angststoornis als een excessieve angst en bezorgdheid (bange voorgevoelens) gedurende minstens zes maanden vaker wel dan niet aanwezig zijn en betrekking hebben op een aantal gebeurtenissen en activiteiten. “Je spreekt dus van een angststoornis als je geen controle hebt over gedachten en aannames in je hoofd. Deze nemen als het ware een loopje met je, zodat je niet meer rationeel kunt nadenken. Omdat sommige symptomen van een angststoornis voortkomen uit autisme, is het belangrijk om de oorzaak van de angst te achterhalen. Dit geeft hulpverleners en mensen met autisme meer inzicht in de aard van hun angsten.”
Autisme en angststoornissen
Corrie vertelt dat Autisme en angststoornissen dichtbij elkaar liggen. “Het is in de praktijk soms lastig om te beoordelen of iemand overgevoelig reageert op bepaalde situaties doordat hij autisme heeft of doordat hij een angststoornis heeft.” Ook hulpverleners zijn niet altijd in staat om bepaalde angstproblemen te herleiden naar autisme. “Iemand krijgt dan de diagnose ‘angststoornis’, terwijl autisme over het hoofd wordt gezien”, waarschuwt Corrie.
“Om vast te kunnen stellen of er naast autisme sprake is van een co-morbide angststoornis, is het belangrijk na te gaan of de angstproblemen passend zijn bij het algemene én emotionele ontwikkelingsniveau van de persoon met autisme”, legt Corrie uit. “Ook is het goed om te kijken hoe iemand met autisme de zintuigelijke informatie verwerkt. Angstproblemen kunnen daar verwant aan zijn. Bij de ene persoon zal dit meer beperkingen opleveren dan bij een ander.”
“Er worden hele eetgebieden vermeden tot er nauwelijks meer iets overblijft”
Een angststoornis kan zo diep gaan, dat mensen alle dingen die in verband staan met waar ze zo bang voor zijn, gaan vermijden. “Heeft iemand zich bijvoorbeeld ernstig verslikt in een stukje vlees, dan kan diegene alle vleessoorten of gerechten waar vlees in verwerkt wordt, gaan vermijden. Er worden hele eetgebieden vermeden tot er nauwelijks meer iets overblijft, omdat de angst het overneemt en er niet meer rationeel nagedacht kan worden. Een angststoornis kan zo diep gaan zitten, dat het moeilijk is om de persoon nog van het tegendeel te overtuigen”, heeft Corrie ervaren.
“Dit kan alleen als zij nieuwe en positieve ervaringen zullen opdoen, maar hier moeten zij wel voor openstaan en dat is nu juist de moeilijkheid; zij zullen dit niet zo snel doen”, weet Corrie. “Voornamelijk meisjes en vrouwen proberen hun angsten zoveel mogelijk te verbergen voor de buitenwereld. Vaak doen ze er alles aan om niet ‘ontdekt’ te worden en vermijden zij situaties waarin zij door de mand zouden kunnen vallen. Dit camouflerend gedrag (maskeren) breekt veel vrouwen op den duur op. Ze moeten als het ware voortdurend alert zijn op hetgeen ze zeggen of doen en lopen continu op hun tenen. Dit brengt veel stress en angst met zich mee.” Het is makkelijker om je terug te trekken uit het sociale leven. Een keuze die vaak wordt gemaakt, maar ervoor zorgt dat je in een sociaal isolement terechtkomt.
Hoogfunctionerend autisme
Mensen met hoogfunctionerend autisme zijn vaak vrij perfectionistisch, hebben een grote prestatiedrang en een groot verantwoordelijkheidsgevoel. “Perfectionistisch denken roept vaak angst op. Angst om niet te voldoen aan de gestelde verwachtingen, angst om fouten te maken, angst om niet aardig gevonden te worden, etc.”
Als een hoogfunctionerend persoon met autisme zijn perfectionistisch denken niet onder controle krijgt, roept dit veel stress, angst en overprikkeling op. “Vaak gaat dit jarenlang door, waardoor het innerlijk systeem uiteindelijk letterlijk ‘uitvalt’ en in een burn-out terecht komt. Juist bij deze doelgroep komen terugkerende burn-out klachten regelmatig voor. In dit geval kan een maatwerk training ‘Perfectionisme’ meer inzicht geven in denkprocessen en bepaalde irrationele gedragspatronen leren doorbreken vanuit de positieve psychologie”, geeft Corrie als tip mee.
Aanpak
Afhankelijk van de mate en de onderliggende oorzaak van bepaalde angstproblemen of angststoornissen, is wel of geen therapie nodig. “Heeft iemand bijvoorbeeld ook last van paniekaanvallen, dan is een speciale angstbehandeling of cognitieve gedragstherapie aan te raden. Zijn de angsten met name gebaseerd op autisme gerelateerde overgevoeligheden of overprikkeling, dan kan dit ook worden aangepakt met een vaardigheidstraining of specifieke autismetraining”, legt Corrie uit. “Het is belangrijk dat iemand met autisme inzicht krijgt in zijn rationele (helpende) gedachten, irrationele (niet helpende) gedachten en in het beruchte ‘doemdenken’ waar veel mensen met autisme snel inschieten bij stress en overprikkeling.”
*Dit artikel is gebaseerd op een hoofdstuk uit het boek ARFID te lijf. In dit boek kun je de tachtig gesprekken lezen die ik over ARFID had met ervaringsdeskundigen en gerenomeerde zorgprofessionals. Bekijk hier de inhoudsopgave van dit boek.
Welkom in de besloten facebookgroep van ARFID te lijf. Bestemd voor patiënten, naasten, zorgverleners, begeleiders en leerkrachten.
0 reacties