We willen allemaal gezond oud worden. Maar hoe kun je gezondheidsproblemen voorkomen, wanneer er sprake is van een langdurige, zeer selectieve en/of restrictieve voedselinname? Welke voedingsproducten heeft ons lichaam minimaal nodig om gezond door het leven te kunnen gaan? Vragen waar veel ARFID-patiënten dagelijks mee worstelen. Ik ga hierover in gesprek met prof. dr. ir. J. Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Om beter te kunnen begrijpen waarom het eten van groente voor zoveel mensen als problematisch wordt ervaren en zo weinig mensen aan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groente en fruit komen, is een uitleg over onze natuurlijke afweer voor bittere smaken noodzakelijk. “Met name de aversie voor groente zit er vaak al van jongs af aan in. Dit heeft te maken met de textuur en de bittere smaak van veel groenten. Daarnaast kan het idee, dat groenten uit de grond komen, bij mensen afweer oproepen. Dat zie je eigenlijk al terug bij kleine kinderen. Zíj vinden het ook vaak een vies idee dat er dingen uit de grond worden opgegraven of van de boom worden geplukt.” Als het vervolgens ook nog eens een bittere smaak heeft, komt de (vaak aangeboren) aversie voor groente tot uiting.
“Kinderen leren door middel van herhaling dat je groenten veilig kunt eten”
“Vanuit een aangeboren beschermingsmechanisme weten we dat we veilig zoete en vetrijke voedingsmiddelen kunnen eten” legt Seidell uit. “Denk hierbij bijvoorbeeld aan borstvoeding, die van nature erg zoet, maar zeer energie- en voedingsrijk is. Bittere smaken worden instinctief minder goed vertrouwd, want dat kunnen gifstoffen zijn.”
Kinderen moeten van hun ouders leren wat je wel en niet kunt eten. “Door middel van herhaling leren kinderen dat je groente veilig kunt eten en gaan ze aan de smaak wennen. Sla je deze belangrijke fase in de eetontwikkeling over, dan kunnen kinderen een blijvende aversie ontwikkelen voor bittere smaken, zoals groenten”, weet Seidell. “Het is daarom heel belangrijk om de ontwikkellijn te volgen en op het juiste moment te beginnen met het aanbieden van groente.”
Voedingsgewoonten
De vraag wat nu precies gezonde voeding is, is volgens Seidell niet zo eenvoudig te beantwoorden. “Als je op internet zoekt, zul je allemaal verschillende meningen lezen. Als voedingswetenschapper moet ik toegeven dat daar geen eenduidig antwoord op bestaat; je kunt niet altijd zeggen wat een gezond voedingspatroon is en wat niet. Op aarde leven mensen in allerlei gezonde omstandigheden, met totaal uiteenlopende voedingsgewoonten. Er zijn mensen die alleen op vis leven, maar ook mensen die enkel groente of alleen vlees eten. Qua cultuur en hoe je bent opgegroeid, kan dit erg verschillend zijn. Het is dus niet zo dat het één goed is en het ander fout.” Het menselijk lichaam kan veel verschillende soorten voedsel aan; mensen zijn alleseters.
“Doordat we echte omnivoren zijn, kunnen we leven van alles wat de natuur heeft voortgebracht”, weet Seidell. “We kunnen ons aanpassen aan heel veel soorten voedselomgevingen, zonder dat dat problemen oplevert voor onze gezondheid. Het enige waar we niet tegen kunnen is onze huidige voedingsgewoonten. Deze is veelal gebaseerd op een hoge inname van sterk bewerkt en goedkoop gemaksvoedsel”, waarschuwt hij.
“We zien dat een steeds groter deel van de wereldbevolking te maken krijgt met overgewicht, een hoge bloeddruk, diabetes, hart- en vaatziekten en kanker. In feite allemaal ziektes, die we in de laatste decennia in zorgwekkend tempo zien oprukken. Veel van deze (welvaarts-) ziekten komen, doordat ons voedsel de laatste jaren in grote mate wordt bewerkt. Er worden veel essentiële voedingsstoffen uit het eten gehaald en in plaats daarvan veel suikers en zout aan toegevoegd. Daar is ons lichaam niet op aangepast, wat op den duur voor problemen zal zorgen. Je ziet dat, wanneer mensen volledig overgaan op deze voedingspatronen, de chronische welvaartsziekten toenemen.”
Schijf van Vijf
In de Nederlandse cultuur zijn wij de afgelopen eeuwen gewend geweest om een bruine boterham met kaas als ontbijt en lunch te nemen en ‘s avonds een bord vol aardappels, groente en vlees te eten. Hoe gezond is dat eigenlijk? Al jaren worden de boterhammen in de ban gedaan; brood zou dik maken, ongezond zijn en te veel zout bevatten. “Onzin!”, zegt Het Voedingscentrum. “Het links laten liggen van een volkoren boterham kan zorgen voor een jodiumtekort, wat voor een vergrote schildklier kan zorgen. Ook heeft jodiumtekort bij een zwangere vrouw invloed op de hersenontwikkeling van de foetus.” Volgens Seidell is het dus geen ongezonde gewoonte om de dag te beginnen met een volkoren boterham. Wel plaatst hij daarbij de kanttekening dat jodium ook heel goed uit andere voedselbronnen gehaald kan worden. Denk hierbij aan zeevis, eieren, zuivelproducten, zeewier en sommige vleeswaren.
De slogan van Het Voedingscentrum is Eet matig en gevarieerd. Op de website van Het voedingscentrum staat precies welke producten binnen de Schijf van Vijf passen. “De schijf van Vijf is nog steeds de beste vertaling van de wetenschappelijke voedingsrichtlijnen van de Gezondheidsraad”, vindt Seidell. “Deze schijf laat precies zien hoe je gezond en gevarieerd kunt eten om zodoende alle essentiële vitaminen en mineralen binnen te krijgen. Als je elke dag iets uit elk vak eet, weet je zeker dat je je lichaam voorziet van alle benodigde voedingsstoffen. Ook de dagelijks aanbevolen hoeveelheden per product staan op de website omschreven.”
Gevarieerd eten
Het is belangrijk om dagelijks gevarieerd te eten. Denk daarbij aan veel groente en fruit, volkoren producten, zoals volkorenbrood, volkorenpasta en couscous- en zilvervliesrijst en minder vlees en meer plantaardig. Er wordt aangeraden om dit af te wisselen met vis, peulvruchten, noten, eieren en vegetarische producten, genoeg zuivel, zoals melk, yoghurt en kaas, een handjevol ongezouten noten, zachte of vloeibare smeer- en bereidingsvetten, voldoende vocht, zoals kraanwater, thee en koffie. Het advies is om zo min mogelijk buiten de schijf van vijf te eten.
“Het wordt aangeraden om tweehonderdvijftig gram groente te eten per dag en twee stuks fruit. De WHO heeft dit advies zelfs bijgesteld naar vierhonderd gram groente op een dag.” Dat wij daar vaak niet aankomen, zegt volgens Seidell meer over ons voedingspatroon, dan over de haalbaarheid. “We zien vaak dat, wanneer mensen niet aan de aanbevolen hoeveelheden kunnen komen, er wordt gezegd dat het advies onhaalbaar is en de norm naar beneden wordt bijgesteld. Diep van binnen zijn ze zich er echter heel goed van bewust dat ze geen gezond voedingspatroon hebben.”
Wat heeft een mens nodig om in leven te blijven?
Er zijn zogeheten voedingsnormen, die aangeven hoeveel voedingstoffen, zoals vitaminen en mineralen, gezonde mensen dagelijks nodig hebben om goed te kunnen functioneren en chronische ziektes te voorkomen. “Essentiële voedingsstoffen, zoals vitaminen en mineralen, zijn nodig om allerlei processen in het lichaam te regelen. Als de voedingsinname veel lager is dan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid, neemt de kans op tekorten toe. Als er sprake is van een structureel tekort, is onderzoek bij een arts nodig. Het is raadzaam om in dit geval samen met een diëtist te kijken naar de mogelijkheden om toch aan de aanbevolen hoeveelheden te kunnen komen.”
Als de opgelopen tekorten niet worden aangevuld bestaat het risico dat dit gevolgen heeft voor de lichamelijke en/of mentale gezondheid. “Ons lichaam bestaat uit allerlei processen, waarin voedingsstoffen een rol spelen. Sommigen stoffen kan je lichaam zelf aanmaken, maar de vitamines die nodig zijn om gezond te kunnen leven, halen wij uit ons voedsel. Mineralen zoals zink, ijzer, koper, hebben we elke dag nodig en zijn essentieel voor onze levensprocessen. Daarnaast worden niet alle aminozuren, eiwitten en vetzuren door ons lichaam aangemaakt en moeten we dit uit ons eten halen. Het is dus van wezenlijk belang om dagelijks gevarieerd te eten. Lukt dat niet, vraag dan om gespecialiseerde hulp, zodat er geen tekorten ontstaan en je gezond oud kunt worden.”
Door ARFID geen keuze
Maar wat nu als je heel graag volgens de Schijf van Vijf zou willen eten, maar nauwelijks kan of durft te eten doordat je ARFID hebt? Wat als je elke avond naar bed gaat met het gevoel dat je opnieuw hebt gefaald, doordat je je lichaam niet op de juiste manier hebt kunnen voeden? “Er zijn mensen die zich met de beste wil van de wereld niet aan de aanbevolen voedingsrichtlijnen kunnen houden en dagelijks zeer eenzijdig en/of minimaal eten. Vaak hebben zij een voorkeur ontwikkeld voor bewerkt voedsel”, weet Seidell. De structuur en smaak van bijvoorbeeld pizza, patat en pannenkoeken is voor hen makkelijker te verdragen dan dat van groenten of fruit.
“Je kunt in dat geval accepteren dat er dagelijks sprake is van tekorten van essentiële voedingsstoffen en dit tekort steeds verder laten oplopen óf je kunt aan de bel trekken bij de huisarts en met behulp van gespecialiseerde deskundigen op het gebied van ARFID, het voedingspatroon gezonder proberen te maken. Lukt dat niet, dan is het soms wél mogelijk om deze tekorten aan te vullen met supplement of bijvoeding.” Vitaminetekorten kunnen namelijk niet alleen leiden tot lichamelijke problemen, maar ook tot mentale problemen. “Mijn advies is om het niet zo ver te laten komen, dat er sprake is van onomkeerbare voedingsdeficiëntie, maar preventief supplementen te gebruiken als je weet dat je te selectief of restrictief eet. Tegen de tijd dat je de gevolgen van voedingsdeficiënties merkt, ben je vaak al te laat om nog te gaan suppleren en is er al onherstelbare schade aangericht”, besluit Seidell zijn uitleg.
*Als hoogleraar Voeding en Gezondheid en deskundige op het gebied van gezonde voeding, adviseert prof. dr. ir. J. Seidell verschillende nationale en internationale wetenschappelijke organisaties, waaronder de World Health Organisation (WHO) en de Gezondheidsraad.
Dit artikel is gebaseerd op Hoofdstuk 21 uit het boek ARFID te lijf. Voor meer informatie over ARFID of ervaringsverhalen van patiënten en naasten, verwijs ik graag naar de boeken ARFID te lijf en Over leven met ARFID.
Thijs en Trees eten nooit groenten en fruit. Ze zijn zelfs bang om ervan te proeven. Om hier verandering in te brengen neemt oom Michel hen mee op vakantie naar Groente- en Fruitland. Daar gaan Thijs en Trees op avontuur met Beatrix de Bij. Dankzij hun nieuwe vriendje leren Thijs en Trees stap voor stap, hap voor hap steeds meer te proeven en overwinnen zij hun angst voor het eten van groenten en fruit.
Thijs en Trees leren eten is een kleurrijk prentenboek om voor te lezen aan kinderen tussen de 2 en 10 jaar oud. Daarnaast staat het boek vol handige tips voor ouders, verzorgers en leerkrachten om selectief etende kinderen over de drempel te helpen, zodat zij meer producten leren eten en gezond kunnen opgroeien. Bij elk hoofdstuk staat een QR-code naar een bijpassende video, waarin kinderen worden uitgedaagd om samen met Thijs en Trees hun tanden in groenten en fruit te zetten en leuke opdrachten te doen.
Inclusief gratis materialen om stap voor stap gezonder te leren eten. Klik hier voor meer materialen.
Zie voor meer informatie en lotgenotencontact de community van ARFID te lijf, waarbij ruim 3500 patiënten, naasten, begeleiders, leerkrachten en zorgprofessionals zijn aangesloten.
https://www.facebook.com/groups/801998590330867/?ref=share_group_link
0 reacties