In hoeverre is EMDR ook helpend bij angsten en nare herinneringen op het gebied van eten? Ik ga hierover in gesprek met dr. Carlijn de Roos, klinisch psycholoog en psychotherapeut, zij is gepromoveerd op een onderzoek naar het effect van EMDR bij kinderen en adolescenten.
“Als je een fysieke bedreiging hebt meegemaakt of je hebt te maken gehad met seksueel misbruik of huiselijk geweld, wordt deze ervaring met veel emotionele lading in je geheugen opgeslagen”, begint Carlijn haar uitleg. “Maar ook een ingrijpende medische behandeling, een ernstige verslikking of een nare eetervaring kan grote impact hebben.”
Carlijn gebruikt ter illustratie een voorbeeld: “Het kan zijn dat je als kind of jongere door vier man werd vastgehouden om een sonde via je neus en slokdarm in je maag te plaatsen. Ondanks dat je je in alle bochten wrong, werd de sonde toch geplaatst, omdat je gezondheid op dat moment het belangrijkste was. Misschien ben je wel compleet in paniek geraakt, spande je al je spieren om de sonde eruit te werken en deed het pijn. Zo’n herinnering kan zich telkens ongewild aan je opdringen. Als je daar last van blijft houden, kan EMDR-therapie erg helpend zijn.” EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing.
“Eenmaal veranderd, blijft veranderd!”
“Omdat we dankzij onderzoek inmiddels meer weten over de rol van onverwerkte traumatische ervaringen, zoals depressiviteit, chronische pijn en eetproblemen, wordt steeds vaker een traumagerichte behandeling, zoals EMDR, ingezet. We zien in de praktijk en vanuit wetenschappelijk onderzoek dat, wanneer je de klachtgerelateerde herinneringen met EMDR behandelt, de lading eraf gaat en de klachten afnemen. Mensen voelen zich minder somber, hebben minder pijn en gaan beter slapen en eten. Doordat de herinnering(en) verwerkt is, krijgen ze weer zin in het leven en de toekomst”, weet Carlijn.
Onderzoek heeft aangetoond dat de resultaten die met EMDR worden behaald blijvend zijn. “Eenmaal veranderd, blijft veranderd!”, aldus Carlijn. “Zijn er daarna toch nog restklachten over die niet met de herinneringen samenhangen, dan is het van belang om opnieuw te kijken wat op dat moment de belangrijkste instandhoudende factor van de klacht is. Om vervolgens de juiste interventie te kiezen en verdere afname van de klacht te realiseren.”
EMDR bij eetproblemen
“Als het gaat om angsten rondom eten, gaan we ervan uit dat deze angsten door bepaalde gebeurtenissen en ervaringen zijn ontstaan of verergerd”, legt Carlijn uit. “De herinneringen aan deze gebeurtenissen zijn als het ware nog steeds actief. Voorafgaand aan EMDR gaan we op zoek naar de herinneringen die met de angst voor eten te maken hebben en die nog steeds een negatieve lading hebben. Heel vaak gaat het om negatieve medische ervaringen in het mond-, neus- en keelgebied. Denk hierbij aan het keer op keer inbrengen van een sondeslang, het doorsnijden van de tongriem, het gedwongen toedienen van medicatie of een stik- of verslikervaring. Maar ook negatieve beladen herinneringen aan kokken of overgeven door het eten van bepaald voedsel, de angst om uitgelachen te worden op school vanwege de eetproblemen of herinneringen aan opmerkingen van boze of straffende ouders of hulpverleners. Kortom, er zijn zoveel spanningsvolle herinneringen rondom eten mogelijk.”
Om te weten te komen hoe zo`n angst om te eten zich heeft ontwikkeld, stelt de therapeut een aantal zoekvragen. “We vragen bijvoorbeeld door welke gebeurtenissen of ervaringen deze angst is ontstaan en verergerd. Als kinderen daar geen antwoord op kunnen geven, vragen we dit aan de ouder. Het is voor kinderen onder de acht jaar lastig om te reflecteren. Kinderen boven de acht jaar zijn al beter in staat logisch te redeneren en verbanden te leggen, maar ook dan betrekken we de ouder en proberen we erachter te komen of zij weten wanneer de eetproblemen zijn ontstaan en of hier een aanleiding voor was. Er is niet altijd een duidelijk begin, maar vaak is er wel een ervaring te noemen waarna de klachten zijn verergerd.”
Emotioneel geladen herinnering
EMDR kan worden ingezet als er een samenhang is tussen angst voor eten en specifieke gebeurtenissen zoals het plaatsen van een sonde. Tijdens EMDR wordt de emotioneel geladen herinnering geactiveerd en gedesensitiseerd (of geneutraliseerd). “We vragen daarnaast naar hun rampfantasie of schrikbeeld; we willen weten wat zij denken dat er in het allerergste geval zou kunnen gebeuren als ze eten in hun mond hebben of doorslikken. Vaak geven ze aan dat ze bang zijn om te stikken, over te geven of onverdraaglijke buikpijn te krijgen. Zo maken we een lijstje van alle herinneringen of plaatjes die met angst voor eten te maken hebben en die spanning geven. We bepalen welke herinnering de meeste lading heeft en beginnen daarmee.
Hoe hoger de lading van de plaatjes, hoe beter EMDR werkt. “Vervolgens gaan we één voor één alle andere herinneringen langs. Als deze herinneringen verwerkt zijn, krijgen kinderen, jongeren en volwassenen, die heel lang selectief of weinig hebben gegeten, weer ruimte om hun voedingspatroon uit te breiden en te onderzoeken wat zij wel of niet lekker vinden. Zij zijn meer ontspannen en krijgen weer meer plezier tijdens de maaltijden.” Carlijn benadrukt dat het belangrijk is dat EMDR alleen wordt ingezet op de herinneringen die met de klachten samenhangen. “Als je EMDR inzet op een herinnering die er niks mee te maken heeft, zal de behandeling geen effect hebben”, aldus Carlijn. ” Verder kan EMDR al vanaf de babyleeftijd worden toegepast. Lange tijd werd gedacht dat een kind er cognitief aan toe moest zijn om EMDR te kunnen krijgen, maar EMDR is een non verbale methode die bij alle leeftijden kan worden ingezet.
Werkgeheugen
“Tijdens de therapie wordt de herinnering opgehaald vanuit het lange termijngeheugen. Deze komt vervolgens in het kortetermijngeheugen terecht, ook wel het werkgeheugen genoemd. Door naar alle aspecten van de herinnering te vragen, wordt de herinnering optimaal geactiveerd. Zo vragen we om de herinnering in het kort, van het begin tot het eind, te vertellen en dan de herinnering stil te zetten op het plaatje dat nu nog de meeste lading geeft. Hierbij stellen we een aantal vragen over het plaatje zoals: Wat denk je er nu bij? Wat voel je er nu bij? Hoeveel spanning geeft dit plaatje je nu op een schaal van 0 (geen spanning) tot 10 (maximale spanning)? En waar in je lijf voel je die spanning het sterkst?
Op het moment dat de herinnering optimaal is geactiveerd, wordt er een afleidende taak aangeboden. “Dat kan zijn door met de vingers snel voor het gezicht van de cliënt heen en weer te bewegen en te vragen of hij/zij deze met de ogen wil volgen. Hier kan ook een lichtbalk voor worden gebruikt of het tikken van een complex ritme, het spellen van woorden of het geven van rekensommen. Door het activeren van de traumatische herinnering te combineren met een afleidende taak, ontstaat er competitie om de beperkte ruimte in het werkgeheugen. Het gevolg is dat de herinnering vervaagt en zijn emotionele lading verdwijnt.” Wanneer de herinnering geen spanning meer oproept, koppelen we een positieve gedachte aan het plaatje en checken we tot slot of er nog spanning in het lijf opkomt bij dit plaatje. Is dat niet het geval, dan is de EMDR voor deze herinnering succesvol geweest en wordt nagegaan of er nog andere emotioneel beladen herinneringen zijn. ”
Over- of ondergevoeligheid
“Het kan ook zijn dat er geen negatieve herinneringen op eetgebied worden gevonden, maar dat er sprake is van een andere oorzaak of instandhoudende factor”, weet Carlijn. “Zo is bekend dat eetproblemen, bij kinderen en volwassenen met autisme, ook te maken kunnen hebben met een over- of ondergevoeligheid voor zintuigelijke prikkels. EMDR is dus niet in alle omstandigheden helpend of voldoende helpend. Bij sommige mensen zul je in plaats daarvan moeten werken aan de spanning in het hier en nu en zijn er behandelingen die beter zullen aansluiten. Vaak is ook een aansluitend oefentraject (gedragsexperimenten) nodig om in kleine stapjes meer en gevarieerder te gaan eten.”
Symptomen en verwijzing
Het is soms lastig om met zekerheid te weten of iemand als kind een traumatische ervaring heeft meegemaakt. “Bij kinderen kun je dit gelukkig meestal merken aan de volgende symptomen: niet (goed) eten, niet slapen, veel huilen, aanklampend gedrag, heel erg ontregeld, snel boos en gefrustreerd worden. Is hier sprake van, dan is het goed om de huisarts tijdig te raadplegen.” Het is belangrijk dat de huisarts vervolgens doorverwijst naar een erkende EMDR-therapeut. “Dat zijn therapeuten die zijn aangesloten bij de Vereniging EMDR Nederland (VEN). Op de website van deze vereniging (www.emdr.nl) staat een lijst met therapeuten voor kinderen en jeugd en een lijst voor therapeuten die met volwassenen werken. Het mooiste zou zijn als, wanneer er bijvoorbeeld sprake is van angsten en eetproblemen door autisme, zij terecht kunnen bij een EMDR-therapeut met kennis op het gebied van autisme en eetproblemen.” Dit is echter niet altijd mogelijk en ook niet per se noodzakelijk. “Soms kan het belangrijker zijn dat een behandeling zo snel mogelijk wordt ingezet, zodat de eetproblemen snel zullen afnemen.”
De invalshoek, van het behandelen van herinneringen aan traumatische gebeurtenissen rondom angst voor eten, is nog vrij nieuw. “Het biedt kansen op vermindering van angst voor eten. Dat pleit ervoor om altijd goed te onderzoeken of er sprake is van onverwerkte herinneringen aan ingrijpende ervaringen op eetgebied en om, als hier sprake van is, EMDR in te zetten. Het gaat vaak om een beperkt aantal sessies die grote meerwaarde hebben en de cliënten met eetproblemen ten goede zal komen.”
*Carlijn de Roos heeft samen met Renée Beer EMDR therapie voor kinderen in Nederland geïmplementeerd. Ze behandelt kinderen, jongeren en volwassenen met EMDR en doet onderzoek naar het effect van EMDR bij diverse klachten. Carlijn is actief betrokken bij de Vereniging EMDR Nederland (VEN) en EMDR Europa.
*Dit artikel is gebaseerd op een hoofdstuk uit het boek ARFID te lijf. In dit boek kun je de tachtig gesprekken lezen die ik over ARFID had met ervaringsdeskundigen en gerenomeerde zorgprofessionals.
0 reacties